W Polsce, jak niemal na całym świecie, Boże Narodzenie obchodzono jeszcze przed IV w. n.e. W zwyczajach ludowych świętowanie rozciąga się zwykle od wieczoru wigilijnego aż do 6 stycznia, czyli dnia Trzech Króli. Ten czas nazywano na wsiach Godnimi Świętami, albo po prostu Godami.

W liturgii kościelnej poprzedzał je adwent, wypełniony przygotowaniami do wigilii. Na Warmii i Mazurach lud plótł w tym czasie tzw. wieniec adwentowy, przyozdabiany wstążkami i świeczkami. Popularnym zwyczajem, który przetrwał do dziś, było obdarowywanie dzieci drobnymi podarkami (6 grudnia). Zwykle wkładano je w buty lub pod poduszki. Święty Mikołaj, odwiedzający domy, "osobiście" pojawił się dopiero pod koniec XVII w.

Najwięcej zwyczajów ludowych kojarzy się z ostatnim dniem adwentu - wigilią. Po wysprzątaniu domu przystępowano do jego upiększania. Ustawiano np. snopy zboża, a na południu Polski do dekoracji izby wykorzystywano tzw. podłażniczki, czyli gałęzie drzew iglastych, zdobione opłatkami, jabłkami i orzechami. Jako pierwowzór dzisiejszej choinki przynosiły ludziom szczęście i pomyślność.

Ojczyzną choinki jest najprawdopodobniej Alzacja. Tam właśnie wnoszono do domów wiecznie zielone gałęzie i wieszano je przy suficie. Z tej formy w XVI wieku powstała współczesna choinka.

W Polsce wigilijne drzewko pojawiło się na przełomie XVIII i XIX w., początkowo wyłącznie w miastach. Choinka stała się symboilem świąt Bożego Narodzenia na początku XX wieku. Wtedy też obok niej zaczęły pojawiać się gałązki jemioły z białymi jagodami - symbol życia.

W wigilię obowiązywał ścisły post, który kończył się uroczystą wieczerzą. Zgodnie z tradycją należało ją rozpoczynać tuż po zapadnięciu zmroku i ukazaniu się pierwszej gwiazdy. Przed wieczerzą stawia się zwykle na stole jedno dodatkowe nakrycie - dla zbłąkanego wędrowcy bądź nieobecnych bliskich. Posiłek wigilijny poprzedza modlitwa oraz łamanie się opłatkiem, połączone ze składaniem życzeń. Opłatek jest elementem typowo polskim - symbolizuje braterstwo i pojednanie.

Wigilijny posiłek rozpoczynała zwykle zupa. W Wielkopolsce i na Śląsku była to polewka migdałowa lub zupa rybna. W Małopolsce lub na wschodzie kraju - barszcz lub zupa grzybowa. W wielu domach przygotowywano zupę piwną lub polewkę z siemienia lnianego (tzw. siemieniuchę). Najbardziej znana, zwłaszcza na wschodzie Polski, była kutia, sporządzana z przenicy, maku, miodu i bakalii. Gdzie indziej podawano makiełki, czyli kluski z makiem. Potrawy te występują na stołach wigilijnych również i dziś. Powszechne obecnie ryby pojawiły się później. Rzadko stawiano na stole alkohol, w niektórych regionach Polski obowiązywał też zakaz picia wody. Tłumaczono go tym, że w ten sposób uniknie się nadmiernego pragnienia w czasie żniw.

Trudno wyobrazić sobie wigilię Bożego Narodzenia bez Świętego Mikołaja. Współczesny Mikołaj przybiera postać siwowłosego, brodatego starca z workiem wypełnionym prezentami i nawiązuje do historycznej postaci biskupa żyjącego na przełomie III i IV w. w Azji Mniejszej. Jeszcze do niedawna na wsiach prezenty roznosił nie tylko Święty Mikołaj. Obdarowywaniem zajmowały się też inne osoby, ubrane w długie kożuchy i wysokie czapki. W Wielkopolsce nazywano je gwiazdorami, wigiliorzami albo Starymi Józefami.

Integralną część tradycji bożonarodzeniowych jest wspólne śpiewanie przy wigilijnej szopce. W Polsce najwcześniejsze szopki pojawiły się w drugiej połowie XVI w.. Wieczór wigilijny kończy pasterka, czyli msza odprawiana o północy - liturgia nocna przybyła do Polski wraz z chrześcijaństwem.

Dni następujące po Bożym Narodzeniu stały się w tradycji ludowej przedłużeniem okresu świątecznego. 1 stycznia hucznie witano Nowy Rok. W niektórych regionach Polski modne było tzw. "wytrzaskiwanie starego roku". Fornale odwiedzali właściciela folwarku, rządcę oraz bogatszych chłopów i trzaskali przed ich domami batami. Za zebrane pieniądze urządzano ucztę. Dniem kończącym obchody Bożego Narodzenia było święto Trzech Króli, podczas którego święcono złoto, kadzidło i mirrę oraz kredę. Do dziś rysujemy kredą na drzwiach naszych mieszkań litery K+M+B, upamiętniające imiona Trzech Mędrców ze Wschodu, którzy przynieśli Jezusowi dary.

Święty Mikołaj, choinka, wigilia, szopka i pasterka to tradycje uniwersalne, wpisane w kultury wielu narodów. W polskiej tradycji, której korzenie związane są z Kościołem, ale i ludowością, święta Bożego Narodzenia przeobrażają się w dni pełne miłości, bliskości i niezapomnianej atmosfery.